Características clínicas, analíticas, radiológicas y manejo terapéutico de los adenomas hipofisarios clínicamente no funcionantes en el área sanitaria de A Coruña

Use this link to cite
http://hdl.handle.net/2183/36577Collections
- Teses de doutoramento [2219]
Metadata
Show full item recordTitle
Características clínicas, analíticas, radiológicas y manejo terapéutico de los adenomas hipofisarios clínicamente no funcionantes en el área sanitaria de A CoruñaAuthor(s)
Directors
Cordido, FernandoSangiao-Alvarellos, Susana
Date
2024Abstract
[Resumen] Los adenomas hipofisarios (AH) son usualmente tumores benignos,
localizados en la parte anterior de la hipófisis. Son la causa más común de las
masas selares a partir de la tercera década, siendo considerados la tercera
causa de neoplasias intracraneales, después del meningioma y el glioma (1).
Una proporción de ellos son asintomáticos y permanecen indetectables (2). A
pesar de su naturaleza benigna, estos tumores pueden causar una morbilidad
considerable ya que pueden estar asociados a hipersecreción hormonal, efecto
masa e hipopituitarismo y ser una carga importante sobre los recursos de la
atención médica (3,4).
Dependiendo de la presencia o ausencia de secreción hormonal los AH
pueden ser funcionantes y no funcionantes. La mayor parte de los AH son
Adenomas Hipofisarios Clínicamente no Funcionantes (AHCNF) y constituyen
alrededor de la tercera parte de todos los AH, su incidencia se ha estimado en
1,79/100.000 habitantes/año (4). Su prevalencia es de alrededor de 26–90 casos
por millón y constituye 50 % de los tumores hipofisarios en grandes series
quirúrgicas (5). En series clínicas su prevalencia es mucho mayor alrededor de
400 por millón (2).
Los tumores mayores o iguales a 1 cm (macroadenomas) son los más
frecuentes, dependiendo de su tamaño pueden llegar a ser sintomáticos,
usualmente ocasionando efecto masa causando síntomas neurooftalmológicos
e hipopituitarismo. Por el contrario los microadenomas (menos de 1 cm) son
asintomáticos y la mayoría se encuentran de forma incidental en estudios de
imagen (6–8).
Si realizamos un análisis anatomopatológico, los AHCNF son en su
mayoría gonadotropinomas, los cuales producen en la mayoría de los casos
subunidad alfa de gonadotropinas, o con menor frecuencia gonadotropinas,
seguido de los adenomas null cell y finalmente otros AH silentes como los
corticotropinomas, somatotropinomas, y prolactinoma (9).
La resección transesfenoidal es el tratamiento de elección para los
AHCNF, permitiendo la descompresión y el alivio rápido de los síntomas en
mucho de los casos (10).
Un porcentaje elevado de los pacientes presentan tejido residual del
tumor tras la intervención, que si se deja sin tratar está asociado con progresión
en un 40 % en 5-10 años (11). La radioterapia puede ser efectiva en prevenir el
crecimiento residual del tumor, pero está asociada con alta tasa de
complicaciones. Reoperar la recurrencia de los tumores en ocasiones es
necesaria, particularmente cuando hay riesgo de compromiso de la funcionalidad
del nervio óptico (10).
Aunque las complicaciones de la cirugía son infrecuentes no son
despreciables e incluyen aparición de hipopituitarismo, pérdida de líquido cefalorraquídeo, meningitis, lesión de los nervios craneales, compromiso visual
y tasa de mortalidad de 0,3-0,5 % (12).
Las series publicadas de los AHCNF hasta el momento tanto a nivel
mundial y a nivel nacional es bastante escasa, teniendo una extensa variabilidad
de resultados al analizar la incidencia y la prevalencia, así como analizar en
conjunto la evolución clínica de los adenomas hipofisarios (3,4) (13,16)
En la presente tesis doctoral se ha decidido conocer y cuantificar la
extensión de la enfermedad en el Área sanitaria de A Coruña. Para ello se han
descrito: las características clínicas, los procedimientos, diagnósticos,
tratamientos, hallazgos anatomo-patológicos, evolución clínica y las
complicaciones de los pacientes con AHCNF que fueron tratados en las últimas
4 décadas (13) en el Complexo Hospitalario Universitario de A Coruña (CHUAC).
Para ello se han utilizado datos de pacientes que acuden a la consulta especifica
de neuro-endocrino.
En nuestro estudio la muestra de AHCNF que acuden a consulta de
Neuroendocrinología son macroadenomas esporádicos y sintomáticos
asociados a cefalea y alteraciones visuales que se diagnostican en su mayoría
en varones en el grupo de edad entre 40-60 años. En el momento del diagnóstico
el hipopituitarismo ocurre en casi la mitad de los pacientes, pero se recupera tras
la cirugía. El tamaño tumoral es factor predictivo de hipopituitarismo. La cirugía
endoscópica endonasal parece comportarse como una predictor positivo de
ausencia de imágenes del tumor en el seguimiento. El tumor fue un hallazgo
incidental en 26,2% de los pacientes. El índice de proliferación celular Ki-67 es
generalmente bajo (< 3 %) y se asocia un valor alto (≥ 3 %) a mayor edad. Hay
muy pocos casos de curación completa (no adenoma y no hipotuitarismo). Existe
recurrencia del tumor durante el seguimiento, así como aumento del
hipopituitarismo, pero mejoran los síntomas visuales. Lo que implica un
seguimiento de por vida con una esperanza de vida reducida debido al
hipopituitarismo y la morbilidad relacionada con el tratamiento. [Resumo] Os adenomas hipofisarios (AH) son usualmente tumores benignos,
localizados na parte anterior da hipófise. Son a causa máis común de masas
selares a partires da terceira década, sendo considerados a terceira causa de
neoplasias intracraniais, despois do meninxioma e do glioma (1). Unha
proporción deles son asintomáticos e permanecen indetectables (2). A pesar da
súa natureza benigna, estes tumores poden causar unha morbilidade
considerable, xa que poden estar asociados a hiposecreción hormonal, efecto
masa e hipopituitarismo e ser unha carga importante sobre os recursos da
atención médica (3,4).
Dependendo da presencia ou ausencia de secreción hormonal os AH
poden ser funcionantes e non funcionantes. A maior parte dos AH son Adenomas
Hipofisarios Clinicamente non Funcionantes (AHCNF) e constitúen arredor da
terceira parte de tódolos AH, a sua incidencia estimouse en 1,79/100.000
habitantes/ano (4). A súa prevalencia é arredor de 26-90 casos por millón e
constituye 50% dos tumores hipofisarios en grandes series cirúrxicas (5). En
series clínicas a súa prevalencia é moito maior, arredor de 400 por millón (2).
Os tumores maiores ou iguais a 1cm (macroadenomas) son os máis
frecuentes, dependendo do seu tamaño poden chegar a ser sintomáticos,
usualmente ocasionando efecto masa causando síntomas neurooftalmolóxicos
e hipopituitarismo. Polo contrario, os microadenomas (menos de 1cm) son
asintomáticos e a maioria atópanse de forma incidental en estudos de imane (6-
8).
Se realizamos unha análise anatomopatolóxica, os AHCNF son na súa
maioria gonadotropinomas, os cales producen na maioria dos casos subunidade
alfa de gonadotropinas, ou con menor frecuencia gonadotropinas, seguidos dos
adenomas null-cell e finalmente outros adenomas silentes como
corticotropinomas, somatotropinomas e prolactinomas (9).
A resección transesfenoidal é o tratamiento de elección para os AHCNF,
permitindo a descompresión e o alivio rápido dos síntomas en motivos dos casos
(10).
Unha porcentaxe elevada dos pacientes presentan tecido residual do
tumor trala intervención, que se se deixa sen tratar está asociado con progresión
nun 40% en 5-10 anos (11). A radioterapia pode ser efectiva en previr o
crecemento residual do tumor, pero está asociada cunha alta taxa de
complicacións. Reoperar a recurrencia dos tumores en ocasións é necesario,
particularmente cando hai risco de compromiso de funcionalidade do nervio
óptico (10).
Aínda que as complicacións da cirurxía son infrecuentes non son
despreciables, e inclúen aparición de hipopituitarismo, perda de líquido
cefalorraquídeo, meninxite, lesión dos nervios craniais, compromiso visual e taxa
de mortalidade de 0,3-0,5% (12).
As series publicadas dos AHCNF ata o momento tanto a nivel mundial
como a nivel nacional son bastante escasas, tendo unha extensa variabilidade
de resultados ó analizar a incidencia e a prevalencia, así como analizar en
conxunto a evolución clínica dos adenomas hipofisarios (3,4) (13,16)
Nesta tese de doutoramento decidiuse coñecer e cuantificar a extensión
da enfermidade en da Área sanitaria de A Coruña. Para elo describíronse: as
características clínicas, os procedementos diagnósticos, achádegos anátomopatolóxicos,
evolución clínica e complicacións dos doentes con AHCNF que
foron tratados las últimas 4 décadas no Complexo Hospitalario Universitario de
A Coruña (CHUAC). Para isto empregáronse datos de doentes que acoden á
consulta específica de neuro-endocrino.
No noso estudo a mostra de AHCNF que acoden á consulta de
Neuroendocrinoloxia son macroadenomas esporádicos e sintomáticos
asociados a cefalea e alteracións visuais que se diagnostican na súa maioría en
varóns no grupo de idade entre 40-60anos. No momento do diagnóstico o
hipopituitarismo ocorre en case a metade dos doentes pero recupérase trala
cirurxía. O tamaño tumoral é factor predictivo de hipopituitarismo. A cirurxía
endoscópica endonasal parece comportarse como un predictor positivo de
ausencia de imaxes de tumor no seguemento. O tumor foi un achádego
incidental en 26.2% dos doentes. O índice de proliferación celular Ki-67 é
xeralmente baixo (<3%) e asóciase cun valor alto (>3%) a maior idade. Hai moi
poucos casos de curación completa (non adenoma e non hipopituitarismo) pero
melloran os síntomas visuais. Isto implica un seguemento de por vida cunha
esperanza de vida reducida debido ó hipopituitarismo e á morbilidade
relacionada co tratamento. [Abstract] Pituitary adenomas (PA) are usually benign tumours, located in the
anterior part of the pituitary gland. They are the most common cause of sellar
masses from the third decade onwards, being considered the third most common
cause of intracranial neoplasms, after meningioma and glioma (1). A proportion
of them are asymptomatic and remain undetectable (2). Despite their benign
nature, these tumours can cause considerable morbidity as they may be
associated with hormone hypersecretion, mass effect and hypopituitarism and be
a major burden on health care resources (3,4).
Depending on the presence or absence of hormone secretion PAs can be
functioning and non-functioning. The majority of PAs are Clinically Non-
Functioning Pituitary Adenomas (CNFPA) and constitute about one third of all
PAs, their incidence has been estimated at 1.79/100,000 inhabitants/year (4). Its
prevalence is around 26-90 cases per million and constitutes 50 % of pituitary
tumours in large surgical series (5). In clinical series its prevalence is much higher
at around 400 per million (2).
Tumours larger than or equal to 1 cm (macroadenomas) are the most
frequent, depending on their size they can become symptomatic, usually causing
mass effect, causing neuro-ophthalmological symptoms and hypopituitarism. In
contrast, microadenomas (less than 1 cm) are asymptomatic and most are found
incidentally on imaging studies (6-8).
If we perform an anatomopathological analysis, CNFPA are mostly
gonadotropinomas, which produce in most cases gonadotropin alpha subunit, or
less frequently gonadotropins, followed by null cell adenomas and finally other
silent PA such as corticotropinomas, somatotropinomas, and prolactinoma (9).
Transsphenoidal resection is the treatment of choice for CNFPA, allowing
decompression and rapid relief of symptoms in many cases (10).
A high percentage of patients have residual tumour tissue after surgery,
which if left untreated is associated with progression in 40 % in 5-10 years (11).
Radiotherapy can be effective in preventing residual tumour growth, but is
associated with a high rate of complications. Reoperation for tumour recurrence
is sometimes necessary, particularly when there is a risk of compromised optic
nerve function (10).
Although complications of surgery are infrequent, they are not negligible
and include hypopituitarism, cerebrospinal fluid leakage, meningitis, cranial nerve
damage, visual compromise and a mortality rate of 0.3-0.5 % (12).
The series published on CNFPA to date, both worldwide and nationally,
are quite scarce, with a wide variability of results when analysing the incidence
and prevalence, as well as analysing the clinical evolution of PAs (3,4) (13,16)
In this doctoral thesis it has been decided to know and quantify the extent
of the disease in A Coruña health area as a whole. To this end, we have described
the clinical characteristics, procedures, diagnoses, treatments, anatomopathological
findings, clinical evolution and complications of patients with CNFPA who were treated in the last 4 decades (13) at the Complexo Hospitalario
Universitario of A Coruña (CHUAC). For this purpose, data from patients
attending the specific neuroendocrine clinic were used.
In our study, the sample of CNFPA presenting to the neuroendocrinology
department were sporadic and symptomatic macroadenomas associated with
headache and visual disturbances, mostly diagnosed in men in the 40-60 age
group. At diagnosis, hypopituitarism occurs in about half of the patients, but
recovers after surgery. Tumour size is a predictor of hypopituitarism. Endoscopic
endonasal surgery seems to behave as a positive predictor of absence of tumour
imaging at follow-up. The tumour was an incidental finding in 26.2% of patients.
The Ki-67 cell proliferation index is generally low (< 3 %) and a high value (≥ 3 %)
is associated with older age. There are very few cases of complete cure (no
adenoma and no hypotuitarism). There is tumour recurrence during follow-up, as
well as increased hypopituitarism, but visual symptoms improve. This implies
lifelong follow-up with reduced life expectancy due to hypopituitarism and
treatment-related morbidity.
Keywords
Tumores-Hipófisis-A Coruña
Neuroendocrinología
Hipófisis
Neuroendocrinología
Hipófisis
Rights
Os titulares dos dereitos de propiedade intelectual autorizan a visualización do contido desta tese a través de Internet, así como a súa reproducción, gravación en soporte informático ou impresión para o seu uso privado e/ou con fins de estudo e de investigación. En nengún caso se permite o uso lucrativo deste documento. Estos dereitos afectan tanto ó resumo da tese como o seu contido Los titulares de los derechos de propiedad intelectual autorizan la visualización del contenido de esta tesis a través de Internet, así como su repoducción, grabación en soporte informático o impresión para su uso privado o con fines de investigación. En ningún caso se permite el uso lucrativo de este documento. Estos derechos afectan tanto al resumen de la tesis como a su contenido