O problema da razão e da racionalidade na arquitetura moderna : tipos de racionalidade na arquitetura moderna. Dos métodos aristotélicos à intuição em Oscar Niemeyer
Ver/ abrir
Use este enlace para citar
http://hdl.handle.net/2183/16168Coleccións
- Teses de doutoramento [2153]
Metadatos
Mostrar o rexistro completo do ítemTítulo
O problema da razão e da racionalidade na arquitetura moderna : tipos de racionalidade na arquitetura moderna. Dos métodos aristotélicos à intuição em Oscar NiemeyerAutor(es)
Director(es)
Franco Taboada, Juan ManuelData
2015Centro/Dpto/Entidade
Universidade da Coruña. Departamento de Representación e Teoría ArquitectónicaResumo
[Resumo]
Este traballo buscou, a partir do entendemento do logos (logoV) (Ferrater Mora, 1951), e da razón,
perquirir o concepto dos tipos de racionalidade na arquitectura moderna, como principios de consecución do
obxecto arquitectónico baseado e manifestado nos métodos indutivo, siloxístico e intuitivo, tan ben traballados por
Aristóteles na Ética a Nicómaco. O entendemento dos tipos de racionalidade ten como pano de fondo os métodos
indutivo, siloxístico e intuitivo, cuxa manifestación concreta transluce no oficio, na experiencia e metodoloxía dos
arquitectos. A nosa tese centrouse na relación das obras de Mies van der Rohe co método indutivo, de Le Corbusier
co método dedutivo ou siloxístico e de Oscar Niemeyer co método intuitivo. Nas nosas conclusións buscamos
deslindar a intuición e a manifestación da racionalidade, a intuición racional, con base, primeiro, na espontaneidade,
como motor construtivo da verdade arquitectónica do grande arquitecto brasileiro, e en segundo lugar co uso da
tecnoloxía e da xeometría.
Na manifestación do arquitecto brasileiro indicaremos algunhas referencias pautadas pola construción dun
procedemento que ten un discurso intuitivo, aínda que en realidade este aparece como froito dunha fórmula, que
renovándose permite encontrar apoio da realidade matemática, sobre todo da xeometría fixa e dinámica moderna,
que é a base dos proxectos de Oscar Niemeyer, como alumno da escola de Belas Artes que foi, así como da técnica
moderna do formigón armado. A forma dos proxectos de arquitectura de Oscar Niemeyer é tradicional no seu
contido e moderna na súa manifestación compositiva e de soporte, o que permite entón situar Oscar Niemeyer como
herdeiro dunha das maiores tradicións arquitectónicas clásicas e tamén como un revolucionario da arquitectura
moderna. A manifestación dobre de Oscar Niemeyer aparentemente presenta unha petición de principio, onde
encontramos, da mesma maneira que en Aristóteles, a construción dun espazo mental que ao mesmo tempo é
racional e intuitivo / emocional.
Con isto, concordando con Aristóteles, diremos como base preparatoria para o entendemento da obra e
manifestación de Oscar Niemeyer que el a ten pautada por unha intuición racional, aínda que para a maioría dos
leigos ese espazo de construción mental poida mostrarse como ‘una expresión contradictoria en sí misma’ (Ferrater
Mora, 1951). A necesidade de centrar a nosa tese en Oscar Niemeyer está vinculada coa busca de entendermos a
manifestación deste arquitecto, que diferentemente dos racionalistas alemáns e intelectuais franceses buscou tratar
as cousas da arquitectura como vinculadas á emoción. Mais esa emoción non é unha emoción calquera, ten os sons
do Brasil, ten a alma brasileira traída á luz na súa face grandiosa e contraditoria. Fundamentalmente vinculada á
emoción, a arquitectura de Oscar Niemeyer é emotiva cando ten relación coas persoas, cos amigos, coa festa de
rúa, co neno e co adulto. É grandiosa e fría por un lado e emotiva por outro.
Como brasileiro, Oscar Niemeyer tivo a súa face revelada e aparece compondo a base emocional
nacional, tanto como Capistrano de Abreu, Buarque de Holanda, Gilberto Freire, Darci Ribeiro, Carlos Drummond de
Andrade, Nelson Rodrigues e tantos outros expoñentes, das moitas faces do home brasileiro e da nosa cultura que
parece e se di ‘xentil’, mais ao mesmo tempo trata a muller cunha palabra totalmente pexorativa como é ‘mulata’,
que aparece como bonita e falcatrueira, mais está, na súa raíz, vinculada a unha besta de carga, a mula.
A arquitectura de Oscar Niemeyer revela a alma brasileira, dise sinuosa como a muller, e xentil como o home que a cortexa, é un marco cuxo diferencial sensual expresa a maior e máis certa determinación do sur de
América, a determinación de ser brasileiro, con todas as súas idiosincrasias emocionais, intuitivas e racionais. Ao
revelar a alma brasileira, Oscar é sutil e delicado, moi distinto de Nelson Rodrigues, que é agresivo e contraditorio.
Oscar tamén o é, aínda que sen deixar que a xenerosidade se esvaia como grans de area escorrendo por entre os
dedos.
Con isto, a nosa investigación percorreu temas importantes. Percorreremos a razón, o logos, a
arquitectura racional, os principios da arquitectura, os métodos, o método indutivo, o método dedutivo ou siloxístico,
o método intuitivo, Oscar Niemeyer, Mies van der Rohe, Le Corbusier, a intuición en Oscar Niemeyer, o método de
proxecto do arquitecto brasileiro, cunha visión dalgunhas das súas obras icónicas, como poden ser Obra do Berço,
Ministério da Saúde e da Educação, Edifício COPAN, Igreja de São Francisco, Banco Boa Vista, Museu de Arte
Contemporânea de Niterói, entre outras. Mesmo tendo recorrido ás obras importantes de Oscar Niemeyer, unha
análise importante que fixemos foi a do proxecto do segundo Memorial Prestes, proxecto non construído, onde
analizamos a cuestión gráfica e a cuestión dimensional a partir dos orixinais deste proxecto. Todo iso tivo como
principio indicar o camiño que determina e corrobora aquilo que Oscar Niemeyer declara, para que non sexa
hipostasiado como grande mestre, cando dixo que o importante era a vida, e a arquitectura era un asunto que
tamén, nalgúns momentos, lle interesaba. [Resumen]El objetivo del presente estudio fue el de buscar, a partir del conocimiento del logos (logoV) (Ferrater
Mora, 1951), y de la razón, indagar en el concepto de los tipos de racionalidad en la arquitectura moderna, como
principios para el logro del objeto arquitectónico basado y manifestado en los métodos inductivo, silogístico e
intuitivo, también estudiados por Aristóteles en la Ética a Nicómaco. La comprensión de los tipos de racionalidad
tiene como antecedentes los métodos inductivo, silogístico e intuitivo, cuya manifestación concreta se deja ver en el
oficio, en la experiencia y metodología de los arquitectos. Nuestra tesis está centrada en la relación de las obras de
Mies van der Rohe con el método inductivo, de Le Corbusier con el método deductivo o silogístico y de Oscar
Niemeyer con el método intuitivo. En nuestras conclusiones buscamos distinguir la intuición y la manifestación de la
racionalidad, la intuición racional, con base, en primer lugar en la espontaneidad, como motor constructivo de la
verdad arquitectónica del gran arquitecto brasileño y en segundo lugar con el uso de la tecnología y de la geometría.
En cuanto al arquitecto brasileño, indicaremos algunas referencias guiadas por la construcción de un
procedimiento que tiene un discurso intuitivo, pero, en realidad, éste aparece como fruto de una formula, que
renovándose permite encontrar apoyo de la realidad matemática, sobre todo de la geometría fija y dinámica
moderna, que es la base de los proyectos de Oscar Niemeyer, como alumno de la Escuela de Bellas Artes que fue,
así como de la técnica moderna del hormigón armado. Los proyectos de arquitectura de Oscar Niemeyer son
tradicionales en su contenido y modernos en su manifestación compositiva y de soporte, permitiendo de esta forma
posicionar a Oscar Niemeyer como heredero de una de las mayores tradiciones arquitectónicas clásicas, así como
es también un revolucionario de la arquitectura moderna. La doble manifestación de Oscar Niemeyer aparentemente
pone de relieve una cuestión, en la que encontramos, de la misma manera que en Aristóteles, la construcción de un
espacio mental que es al mismo tiempo racional e intuitivo/emocional.
De esta manera, coincidiendo con Aristóteles, diremos, como introducción para la compresión de la obra y
manifestación de Oscar Niemeyer, que dicha obra está atravesada por una intuición racional, aunque para la
mayoría de los no expertos, este espacio de construcción mental se pueda mostrar como ‘una expresión
contradictoria en sí misma’ (Ferrater Mora, 1951). La necesidad de centrar nuestra tesis en Oscar Niemeyer está
unida a nuestra búsqueda para entender la manifestación de aquel arquitecto, quien a diferencia de los racionalistas
alemanes e intelectuales franceses buscó tratar las cosas de la arquitectura como algo vinculado a la emoción. Pero
esta emoción no es una emoción cualquiera: tiene los sonidos de Brasil y refleja el alma brasileña en su más
grandiosa y contradictoria cara. Fundamentalmente vinculada a la emoción, la arquitectura de Oscar Niemeyer es
emotiva en tanto en cuanto se relaciona con las personas, con los amigos, con la fiesta en la calle, con el niño y con
el adulto. Es grandiosa y fría por un lado y emotiva por el otro.
Como brasileño, Oscar Niemeyer se hace notar y aparece componiendo la base emocional nacional, en la
misma medida que Capistrano de Abreu, Buarque de Holanda, Gilberto Freire, Darci Ribeiro, Carlos Drummond de
Andrade, Nelson Rodrigues y otros tanto exponentes, de las diversas caras del hombre brasileño y de nuestra
cultura que parece y se considera de manera ‘amable’, pero al mismo tiempo se refiere al termino mujer de una
forma peyorativa, como ocurre con la palabra mulata, cuyo significado en la actualidad alude a la belleza y a la sensualidad, pero oculta en su raíz una acepción vinculada a las bestias de carga, en este caso, la mula.
La arquitectura de Oscar Niemeyer desvela el alma brasileña, se muestra insinuante como la mujer, y
amable como el hombre que la pretende; es un marco cuyo diferencial sensual expresa la mayor y más verdadera
determinación del sur de América: la determinación de ser brasileño, con todas sus idiosincrasias emocionales,
intuitivas y racionales. Cuando revela el alma brasileña, Oscar es sutil y delicado, muy diferente de Nelson
Rodrigues, que por su parte es agresivo y contradictorio. Oscar también lo es, sin dejar, no obstante, que la
generosidad se escape como granos de arena entre los dedos.
Por lo tanto, nuestra investigación toca puntos importantes para ayudar a clarificar este tema. Seguimos la
razón, el logos, la arquitectura racional, los principios de la arquitectura, los métodos, el método inductivo, el método
deductivo o silogístico, el método intuitivo, Oscar Niemeyer, Mies van der Rohe, Le Corbusier, la intuición en Oscar
Niemeyer, el método del proyecto del arquitecto brasileño, con una visión de algunas obras icónicas suyas, como
son: Obra do Berço, Ministério da Saúde e da Educação, Edifício COPAN, Igreja de São Francisco, Banco Boa
Vista, Museu de Arte Contemporânea de Niterói, entre otras. Aun habiendo recorrido las obras importantes de Oscar
Niemeyer, un análisis importante que hicimos fue el del proyecto del segundo Memorial Prestes, proyecto no
construido, donde analizamos la cuestión gráfica y la cuestión dimensional a partir de los originales de este
proyecto. Todo esto tuvo como principio indicar el camino que determina y corrobora aquello que Oscar Niemeyer
declara, para que no sea hipostasiado como un gran maestro, cuando dijo: lo importante es la vida, y la arquitectura es un asunto que también, en algunos momentos, le interesaba. [Abstract]This study aimed – from an understanding of logos (logoV) (Ferrater Mora, 1951) and reason – to
scrutinize the concept of the types of rationality present in modern architecture as principles of achievement of the
architectural object, based on and expressed by the inductive, syllogistic and intuitive methods, as thoroughly
explored by Aristotle in the Nicomachean Ethics. The process of understanding these types of rationality takes place
against the backdrop of the inductive, syllogistic and intuitive methods, whose concrete manifestations are seen in
the craft, experience and methodology of architects. Our thesis focused on the relationships between the work of
Mies van der Rohe and the inductive method, the work of Le Corbusier and the deductive or syllogistic method, and
the work of Oscar Niemeyer and the intuitive method. In our conclusions we sought to unravel intuition and the
expression of rationality – rational intuition – initially based on spontaneity as the driving force in constructing the
architectural truth of the renowned Brazilian architect, and subsequently on the use of technology and geometry.
In the Brazilian architect’s expression we will point out some references founded on the construction of a
procedure which appears to be intuitive, when it is in fact the result of a formula that, when updated, is supported by
mathematical reality, especially fixed geometry and dynamic symmetry, which forms the basis for the projects of
Oscar Niemeyer – as a typical student of the ‘Beaux-Arts’ School in Rio de Janeiro – as well as the modern
technique of reinforced concrete. Oscar Niemeyer's architectural design is traditional in its content and modern in its
expressions of composition and support, allowing one to consider Oscar Niemeyer as the heir of one of the greatest
traditions of classical architecture, as well as being a revolutionary of modern architecture. This double expression of
Oscar Niemeyer, which seems to beg the question, is where we find, just as in Aristotle, the construction of a mental
space that is simultaneously rational and intuitive / emotional.
Thus, agreeing with Aristotle, as a preparatory platform for understanding the work and expression of
Oscar Niemeyer we will say that he is guided by a rational intuition, although for most laypeople this space of mental
construction can be presented as 'a contradictory expression of itself' (Ferrater Mora, 1951). The need to focus our
thesis on Oscar Niemeyer is connected to our pursuit of understanding his expression, as unlike the German
rationalists and French intellectuals, he sought to treat architecture as something closely connected to emotions. But
these emotions were not just any emotions; they carried with them the sounds of Brazil, as well as the grandiose and
contradictory facets of the Brazilian soul. Fundamentally connected to emotion, Oscar Niemeyer's architecture is
emotive in its relationship with people, friends, street festivals, children and adults. It is grandiose and cold on one
hand and emotive on the other.
As a Brazilian, Oscar Niemeyer was revealed as forming part of the national psyche – just like Capistrano
de Abreu, Buarque de Holanda, Gilberto Freire, Darci Ribeiro, Carlos Drummond de Andrade, Nelson Rodrigues and
several other exponents – of the many facets of the Brazilian man and culture that appear and claim to be 'kind',
although they refer to women by using a completely pejorative word, in this case, “mulata”, which appears nice and playful, but is at its core a reference to a mule, a pack animal.
Oscar Niemeyer's architecture reveals the Brazilian soul: it is curved like the woman and kind like the man
who courts her; it is a milestone whose sensual uniqueness expresses the greatest and truest determination of the
south of America, the determination to be Brazilian, with all their emotional, intuitive and rational idiosyncrasies. In
revealing the Brazilian soul, Niemeyer is subtle and delicate, unlike Nelson Rodrigues, who is aggressive and
contradictory. Niemeyer can also be adversarial, but without letting his generosity escape through his fingers like
grains of sand.
Thus, our research covered many important topics to bring this subject to light. We will cover reason, logos,
rational architecture, the principles of architecture, the methods, the inductive method, the deductive or syllogistic
method, the intuitive method, Oscar Niemeyer, Mies van der Rohe, Le Corbusier, the intuition of Oscar Niemeyer, his
design method, with a view of some of his iconic works, namely: Obra do Berço, Ministério da Saúde e da Educação,
Edifício COPAN, Igreja de São Francisco, Banco Boa Vista, Museu de Arte Contemporânea de Niterói, among
others. Despite having consulted some of Oscar Niemeyer’s most important works, one important analysis we did
was of the project for the second Memorial Prestes, which was not built, where we analyzed the graphical and
dimensional issues from the originals of the project. All this was done with a view to detailing the path that
determines and corroborates that which Oscar Niemeyer declared, to avoid being hypostatized as a grand master:
life is what is important, while architecture is a subject that, at times, was interesting to him.
Palabras chave
Niemeyer, Oscar, (1907-2012)-Crítica e interpretación
Arquitectura-Brasil-20º siglo
Movimiento moderno (Arquitectura)
Arquitectos-Brasil-20º siglo
Racionalidad
Arquitectura racional
Principios de arquitectura
Método indutivo
Método dedutivo o silogístico
Método intuitivo
Metodologías
Mies van der Rohe
Le Corbusier
Obra do Berço
Ministério da Saúde e da Educação
Casa das Canoas
Edifício COPAN
Igreja de São Francisco
Teatro Nacional
Museu de Arte de Caracas
Banco Boa Vista
Museu de Arte Contemporânea de Niterói
Arquitectura-Brasil-20º siglo
Movimiento moderno (Arquitectura)
Arquitectos-Brasil-20º siglo
Racionalidad
Arquitectura racional
Principios de arquitectura
Método indutivo
Método dedutivo o silogístico
Método intuitivo
Metodologías
Mies van der Rohe
Le Corbusier
Obra do Berço
Ministério da Saúde e da Educação
Casa das Canoas
Edifício COPAN
Igreja de São Francisco
Teatro Nacional
Museu de Arte de Caracas
Banco Boa Vista
Museu de Arte Contemporânea de Niterói
Descrición
Programa Oficial de Doutoramento Arquitectura: Concepción, Linguaxe e Composición. Proxecto Brasil. 3C19971998-124-2V01
Dereitos
Os titulares dos dereitos de propiedade intelectual autorizan a visualización do contido desta tese a través de Internet, así como a súa reproducción, gravación en soporte informático ou impresión para o seu uso privado e/ou con fins de estudo e de investigación. En nengún caso se permite o uso lucrativo deste documento. Estos dereitos afectan tanto ó resumo da tese como o seu contido Los titulares de los derechos de propiedad intelectual autorizan la visualización del contenido de esta tesis a través de Internet, así como su repoducción, grabación en soporte informático o impresión para su uso privado o con fines de investigación. En ningún caso se permite el uso lucrativo de este documento. Estos derechos afectan tanto al resumen de la tesis como a su contenido