Atlas de paisajes de la memoria : Galicia 1579-1865

View/ Open
Use this link to cite
http://hdl.handle.net/2183/15326Collections
- Teses de doutoramento [2191]
Metadata
Show full item recordTitle
Atlas de paisajes de la memoria : Galicia 1579-1865Author(s)
Directors
González-Cebrián Tello, JoséDate
2015Center/Dept./Entity
Universidade da Coruña. Departamento de Proxectos Arquitectónicos e UrbanismoAbstract
[Resumen]Últimamente, el estudio de los mapas y la cartografía ha evolucionado “para ir más allá de la idea de
los mapas como siempre mejorables representaciones del mundo geográfico, al menos tres enfoques
se han desarrollado y significado: el mapa como sistema cognitivo, el mapa como cultura material, y
el mapa como construcción social.”1 Empieza a valorarse el mapa como una fuente de información
valiosa, no sólo como testimonio histórico del cambio social y cultural, sino también como instrumento
eficaz para indagar e influir sobre fenómenos y procesos. El mapa es una herramienta capaz para
entender mejor nuestro entorno reivindicando el papel de la imaginación en la cartografía. Los
mapas son elementos activos en la creación del imaginario colectivo. Desde esta óptica, y dado que
el paisaje es sin duda una transformación cultural del territorio, se puede establecer la hipótesis de
considerar algunos mapas como paisaje.
DESCRIPCIÓN GENERAL
A la hora de enfrentarse a un tema tan complejo y extenso como el de la ciudad sin duda es
necesario acotar el campo de investigación. En nuestro caso el estudio se centra sobre los mapas de
Galicia y los planos de las ciudades más significativas, analizando la información que nos aportan
tanto sobre los procesos de urbanización regional, como sobre las cualidades del espacio público y el
conjunto edificado de las poblaciones.
Este enfoque viene a aportar una visión necesaria ya que “los mapas son a menudo ignorados o
considerados como evidencias menores por ciertos historiadores, a pesar de que hay un rico acervo
de planos de ciudades, que se remonta hasta el siglo XVI, que puede revelar mucho sobre el cambio
y crecimiento urbanos.”2 Paradójicamente, “mucho de lo que sabemos sobre los mapas y su
construcción en las sociedades tradicionales deriva de la clase de fuentes ampliamente utilizadas por
los historiadores: museos, archivos y colecciones especiales, los primeros libros impresos de viajes y
publicaciones oficiales de muchas clases. No obstante, sorprendentemente, los historiadores, incluso
los etno-historiadores, han usado raramente los mapas existentes como evidencias (…),”3
menospreciando la capacidad del mapa para transmitir información, o incluso más, para mostrar una determinada visión o interpretación del mundo. “¿Por qué los mapas han sido tan claramente
marginados? Quizás son triviales, gruesas super-simplificaciones del mundo que a menudo
condicionan la manera en que lo comprendemos.” Pero no hay que olvidar que “todos los modos de
conocimiento del paisaje –hablar, escribir, cantar, pintar- contienen sus propios velos de
representación.”4
De ahí que la principal herramienta de investigación sea la representación gráfica, tanto desde la
interpretación de los retratos de Galicia y sus principales poblaciones elaboradas en distintas épocas
históricas; como desde la construcción de nuevas imágenes, que parten de la tesis de la importancia
del mapa en la definición de la ciudad, en la medida que "la presencia objetiva de la construcción y la
actualidad perceptiva de la imagen de la ciudad son parcialmente predefinidas por el trabajo de
planimetría (...). La identidad de la ciudad como modelo tridimensional está unida fatalmente al plano
de la ciudad."5
Por lo tanto la presente tesis sobre mapas y planos no constituye una simple recopilación cartográfica
sino una interpretación y reelaboración de la misma. La pervivencia del mapa, del trazado -pese a las
modificaciones y renovación constructiva-, hace que su análisis en el momento presente nos revele,
por sí mismo, aspectos muy importantes del proceso de formación de la estructura urbana; "el plano
horizontal de la ciudad tiene en cuenta a priori la relación de las condiciones de la economía, el
comercio y la circulación, y define el carácter fundamental del lugar durante años. En definitiva los
fundamentos de la ciudad son los que incluso tras su desaparición, remiten, como huellas fidedignas,
a sus desarrollos del pasado"6. Podemos concluir que al analizar los procesos de urbanización y
formación de las poblaciones una de las maneras “más interesantes es estudiar cómo y porqué las
ciudades crecen no sólo investigando las fuentes escritas, cartográficas o arqueológicas, sino también
buscando las trazas (…) supervivientes en el plano de la ciudad”.7
Este conjunto de mapas analizados, comentados, interpretados y re-elaborados constituye un
peculiar atlas de Galicia, que pretende indagar hasta donde el mapa nos permite no sólo conocer un
determinado territorio sino, de alguna manera, verlo a través de un determinado prisma, imaginarlo
bajo una nueva luz; o dicho de otro modo como el mapa nos ayuda a construir un paisaje. [Resumo]Nos últimos anos, o estudo de os mapas e a cartografía evolucionou “para ir mais alá da idea dos
mapas como sempre mellorables representacións do mundo xeográfico, polo menos tres enfoques se
teñen desenvolvido e significado: o mapa como sistema cognitivo, o mapa como cultura material, e o
mapa como construción social.”10 Empeza a valorarse o mapa como unha fonte de información
valiosa, no só como testemuña histórica do cambio social e cultural, sino tamén como instrumento
eficaz para indagar e influír sobre fenómenos e procesos. O mapa é unha ferramenta capaz para
entender mellor o noso entorno reivindicando o papel da imaxinación na cartografía. Os mapas
son elementos activos na creación do imaxinario colectivo. Desde esta óptica, e dado que a paisaxe é
sen dúbida unha transformación cultural do territorio, pódese establecer a hipótese de considerar algúns mapas como paisaxe. DESCRIPCIÓN XERAL
A hora de enfrontarse a un tema tan complexo e extenso como o da cidade sen dúbida e necesario
acoutar o campo de investigación. No noso caso o estudo se centra sobre os mapas de Galicia e os
planos das cidades mais significativas, analizando a información que nos aportan tanto sobre os
procesos de urbanización rexional, como sobre as calidades do espazo público e do conxunto
edificado das poboacións.
Este enfoque ven a aportar unha visión necesaria xa que “os mapas son a cotío ignorados o
considerados como evidencias menores por certos historiadores, a pesar de que hai un rico acervo de
planos de cidades, que se remonta ata o século XVI, que pode revelar moito sobre o cambio e
crecemento urbanos.”11 É paradoxal que “moito de o que sabemos sobre os mapas e a súa
construción nas sociedades tradicionais deriva da clase de fontes amplamente utilizadas polos
historiadores: museos, arquivos e coleccións especiais, os primeiros libros impresos de viaxes e
publicacións oficiais de moitas clases. Non obstante, sorprendentemente, os historiadores, incluso os
etno-historiadores, teñen usado raramente os mapas existentes como evidencias (…),”12
menosprezando a capacidade do mapa para transmitir información, ou incluso mais, para mostrar unha determinada visión ou interpretación do mundo. “¿Por qué os mapas foron tan claramente
marxinados? Quizais son triviais, grosas super-simplificacións do mundo que a miúdo condicionan a
nosa maneira de comprendelo.” Pero non hai que esquecer que “todos os modos de coñecemento da
paisaxe –falar, escribir, cantar, pintar- conteñen os seus propios veos de representación.”13
De aí que a principal ferramenta de investigación sexa a representación gráfica, tanto desde a
interpretación dos retratos de Galicia e súas principais poboacións elaboradas en distintas épocas
históricas; como desde a construción de novas imaxes, que parten da tese da importancia do mapa
na definición da cidade, na medida en que "a presenza obxectiva da construción e a actualidade
perceptiva da imaxe da cidade son parcialmente definidas polo traballo de planimetría (...). A
identidade da cidade como modelo tridimensional está unida fatalmente ao plano da cidade."14
Polo tanto a presente tese sobre mapas e planos non constitúe unha simple recompilación
cartográfica senón unha interpretación e reelaboración da mesma. A pervivencia do mapa, do trazado
-pese as modificacións e renovación construtiva-, fai que o seu análise no momento presente nos
revele, por si mesmo, aspectos moi importantes do proceso de formación da estrutura urbana; "o
plano horizontal da cidade ten en conta a priori a relación das condicións da economía, o comercio e
a circulación, e define o carácter fundamental do lugar durante anos. En definitiva os fundamentos da
cidade son os que incluso tras a súa desaparición, remiten, como pegadas fidedignas, aos seus
desenvolvementos do pasado"15. Podemos concluír que ao analizar os procesos de urbanización e
formación das poboacións un dos xeitos “mais interesantes é estudar cómo e porqué as cidades
medran non e só investigando as fontes escritas, cartográficas ou arqueolóxicas, senón tamén
buscando as trazas (…) superviventes no plano da cidade”.16
Este conxunto de mapas analizados, comentados, interpretados e re-elaborados constitúe un peculiar
atlas de Galicia, que pretende indagar ata onde o mapa nos permite no só coñecer un determinado
territorio senón, de algún xeito, velo a través dun determinado prisma, imaxinalo baixo unha nova luz;
o dito de outro modo como o mapa nos axuda a construír unha paisaxe. [Abstract]Recently, the study of maps and cartography has evolved “to extend beyond the idea of maps as everimproving
representations of the geographical world, at least three approaches have been developed
and championed: the map as cognitive system, the map as material culture, and the map as social
construction.”19 Maps begin to be valued as a source of significant information, not only as historical
testimony of social and cultural change but also as an effective instrument for looking into and
influencing phenomena and processes. A map is a useful tool for understanding better our
surroundings, asserting the role of the imagination in cartography. Maps are active elements in
the creation of the collective imagination. From this point of view, and given that the landscape is
without doubt a cultural transformation of territories, one can establish the hypothesis of
considering some maps as landscape. GENERAL DESCRIPTION
Faced with a topic as complex and extensive as a city, one undoubtedly has to delimit the area of
research. In the present case, the study is centred on maps of Galicia and plans of the most important
cities, analysing the information that they give us, as much about processes of regional development
as about the qualities of public space and the built-up areas of towns and villages.
This approach helps give us a necessary viewpoint, since “maps are often ignored or regarded as
poor evidence by historians, but there is a rich store of town plans going back into the sixteenth
century which can reveal much about urban growth and change.”20 Paradoxically, “much of what is
known about maps and mapmaking in traditional societies is derived from the kind of sources widely
used by historians: museum, archival and special collections, early printed books of travel, and official
publications of many kinds. Somewhat surprisingly therefore, historians, even ethnohistorians, have
rarely used extant maps as evidence (…),”21 undervaluing a map’s ability to transmit information, or
even more, to show a particular vision or interpretation of the world. “Why have maps been so clearly
marginalized? Perhaps they are trivial, gross oversimplifications of the world that often stand in the way of our understanding of it”, but we should not forget that “all ways of knowing the landscape –
speaking, writing, singing, painting – have their own subtle ways of representing reality”22.
Hence the idea of the principal research tool being graphic representation, as much through the
interpretation of portraits of Galicia and its principal towns and villages produced in different historical
periods, as through the construction of new images which arise from the accepted importance of maps
in the definition of the city, in so far as “the objective presence of the construction and the perceived
present state of the image of the city are partially predefined by the surveying work (…). The identity of
the city as a three-dimensional model is inescapably linked to the plan of the city.”23
Therefore, the present thesis on maps and plans does not constitute a mere cartographic summary
but an interpretation and re-elaboration. The survival of the map, or layout (in spite of the modifications
and constructive renovation), means that its analysis at the present moment reveals to us, by itself,
very important aspects of the process of formation of urban structure; “the ground plan of the city takes
into account a priori the relationship between the conditions of the economy, commerce and traffic,
and defines the fundamental character of the place over many years. In fact, the fundamental aspects
of the city are those that, even after their disappearance, refer us back, like reliable footprints, to its
past developments”24. We can conclude that by analysing the processes of development, and the
formation of urban areas, one of the most interesting ways “is to study how and why the towns grew,
not only by investigating the written, cartographic and archeological records, but also by searching out
the surviving medieval features in the town plan”.25
This collection of analysed, commented, interpreted and re-elaborated maps constitutes an atlas of
Galicia and peculiar to it, which tries to explore to what extent a map lets us not only get to know a
particular area but also in some way to see it through a particular prism, to imagine it under a new
light; or in other words how a map helps us to construct a landscape.
Keywords
Centros históricos-Galicia
Ciudades históricas-Galicia-Historia
Cartografía-Galicia
Galicia-1579-1865-Mapas
Urbanismo-Galicia
Ciudades históricas-Galicia-Historia
Cartografía-Galicia
Galicia-1579-1865-Mapas
Urbanismo-Galicia
Rights
Os titulares dos dereitos de propiedade intelectual autorizan a visualización do contido desta tese a través de Internet, así como a súa reproducción, gravación en soporte informático ou impresión para o seu uso privado e/ou con fins de estudo e de investigación. En nengún caso se permite o uso lucrativo deste documento. Estos dereitos afectan tanto ó resumo da tese como o seu contido Los titulares de los derechos de propiedad intelectual autorizan la visualización del contenido de esta tesis a través de Internet, así como su repoducción, grabación en soporte informático o impresión para su uso privado o con fines de investigación. En ningún caso se permite el uso lucrativo de este documento. Estos derechos afectan tanto al resumen de la tesis como a su contenido
Related items
Showing items related by title, author, creator and subject.
-
A rede de igrexarios e a identidade do territorio: os conxuntos vinculados ao patrimonio arquitectónico parroquial no medio rural do noroeste galego
Mingote Rodríguez, Fernando (2015)[Resumo] En amplas zonas de poboamento espallado no noroeste da Península Ibérica, as parroquias non son tanto unha división eclesiástica como unha entidade social e xeográfica. Dentro dos seus límites, os igrexarios ... -
Estudio psiquiátrico legal de los ingresos en una Unidad de Hospitalización de agudos de un Servicio de Psiquiatría CHUAC (1996-2009)
Díaz del Valle, Juan Carlos (2015)[Resumen]: Objetivo: Describir los patrones de ingreso y sus caracteristicas sociodemograficas, clinicas, asistenciales y terapéuticas de los pacientes que ingresan con intervención judicial en la Unidad de Hospitalización ... -
La titularidad, el aprovechamiento y la gestión de la propiedad forestal en Galicia
Busto Lago, José Manuel (Tirant lo Blanch, 2021)